چکیده: یکی از نوسانات که امروزه مسائل زیست محیطی با آن دست و پنجه نرم می‌کند، اتفاقات در حوزه زنجیره تامین سبز است. بهترین تجزیه و تحلیل برای مسائل محیط زیست، مدیریت کردن زنجیره تامین سبز است. محیط زیست و مدیریت زیست محیطی تغییرات اقتصادی و اجتماعی را صنعت امروزی بوجود آورده است، به عبارتی دیگر با توجه به رقابت روز افزون و مواردی چند از قبیل فعلی بودن تقاضا، جابه جایی زیاد مشتریان و بالا بودن هزینه جذب مشتریان جدید در صنایع گوناگون نوعی فرهنگ رعایت مسائل زیست محیطی از طریق ابزارهای زنجیره تامین سبز را ایجاد کرده است. در این مقاله به شیوهای مروری از اهمیت زنجیره تامین سبز دز مسائل زیست محیطی سخن به میان می‌آوریم و هماهنگی این دو اصل مهم هر صنعت را مورد بحث قرار می‌دهیم.
واژگان کلیدی: زنجیره تامین سبز، مسائل زیست محیطی، محیط زیست.
مقدمه:
امروزه همراه با رشد سریع صنعت در جهان، مسئله محیط زیست و آثار اکولوژی محصولات به مسئله‌ای مهم تبدیل شده است. نگرانی جدی در مورد آثار زیست محیطی و افزایش خطرهای ناشی از فعالیت‌های صنعتی برای سلامتی انسان‌ها، به افزایش پژوهش‌های مربوط به مدیریت زنجیره تامین سبز منجر شده است . امروزه با توجه به روند پرشتاب صنعتی شدن جهان و تاثیرات محیط زیست کالاها، مبحث زنجیره تامین سبز مورد توجه قرار گرفته است. زنجیره تامین سبز از جمله راهکارهای بهینه در جهت حفظ محیط زیست و بهبود شرایط فعلی کره زمین است. طی سالیان اخیرف مدیریت زنجیره تامین به چیزی ورای یک حوزه مهم صرف در تحقیقات مبدل شده است. با سازگار نمودن حیطه تحقیقات و تئوری‌های گوناگون، درگیر در مباحث مهندسی، فروش، بازاریابی، مدیریت استراتژیک، لجستیک و اقتصاد می‌باشد، به عبارتی دیگر زنجیره تامین سبز فرآیندی پیچیده و البته کاربردی شده است. تولید با حداقل اتلاف و لطمه‌های زیست محیطی به یکی از اهداف جدی صنایع تبدیل شده است، که این مسئله باعث شکل‌گیری مفهوم زنجیره تامین سبز به عنوان یک مفهومی که عناصر پایداری و ترکیبی از تفکر زیست محیطی جهان و اعضای بالادست و پایین دست یک جامعه مدیریتی را دارد، شده است. در دنیای کنونی میدان زنجیره تامین سبز در شرکت‌های پیشرو از طریق ایجاد هماهنگی، مطلوبیت و رضایت مندی از منظر زیست محیطی در سراسر زنجیره تامین می‌کوشند که از لجستیک سبز و بهبود عملکرد محیطی خود در کل زنجیره به عنوان یک صلاح استراتژیک جهت کسب مزیت رقابتی پایدار سود ببرند و اهداف خود را براساس سه موضوع و محور مهم طراحی سبز (محصول)، تولید سبز (فرآیند) و بازیافت محصول پایه‌گذاری کنند. در زنجیره تامین سبز هر عضو، اطلاعات و حمایت‌های علمی و فنی را برای سایر اجزا در راستای دستیابی به اهداف زیست محیطی فراهم می‌آورد. این مشارکت باعث می‌شود که مجموعه زنجیره تامین به اهداف خود مانندکمینه سازی، رضایت مندی مشتری و مزایای سلامتی دست یابند . با اضافه کردن کلمه سبز، مدیریت زنجیره تامین سبز که اشاره به تدارکات بشر، تولید سبز، توزیع سبز، لجستیک معکوس دارد، معرفی می‌گردد. زنجیره تامین سبز برای خود دارای ابعادی نوین: طراحی سبز، تهیه و تدارکات سبز، منبع‌یابی سبز، تولید سبز، بسته‌بندی سبز،بازاریابی سبز، توزیع سبز، خرید سبز و لجستیک معکوس می‌باشد که به عنوان یک رویکرد جدید برای کاهش ضایعات، به حداقل رساندن آلودگی، صرفه‌جویی در انرژی، حفاظت از منابع طبیعی و کاهش انتشار گازهای مضر به کار می‌رود. بسیاری از سازمان‌ها و صنایع گوناگون فرهنگ رعایت مسائل زیست محیطی را در درون خود توسعه داده و از طریق ابزارهای اجتماعی همچون برگزاری همایش‌ها و سمینارها طرفداران سازمان خود را از مسائل زیست محیطی به جامعه و بازار هدف مطلع و آگاه ساخته‌اند. لذا تاثیرگذاری عوامل و متغیرهای گوناگون بر روی بهینگی زنجیره تامین بشر در جهت رعایت مسائل زیست محیطی خود نوعی مزیت رقابتی منحصر به فرد را پدید می‌آورد. از طرفی همانطور که اکثر آحاد سازمانی اعم از خصوصی و دولتی بسیار به رعایت این‌گونه مسائل پایبند هستند اما متقابلا سازمان‌هایی هم وجود دارندکه علاقه چندانی به این مهم ندارند.
زنجیره تامین سبز: در ظاهر امر، مهم‌ترین تفاوت زنجیره تامین افزوده شدن مفهوم سبز با محوریت پاسداری از محیط زیست است، اما آن‌چه در حقیقت به ساختار زنجیره تامین وارد می‌شود، چیزهایی ورای دغدغه‌های محیطی است. به عبارت دیگر مدیریت زنجیره تامین سبز نه تنها لحاظ نبودن نگرانی‌های زیست محیطی در زنجیره تامین است، بلکه از بهره‌وری و افزایش سود نیز سخن به میان می‌آورد .
مدیریت زیست محیطی: عبارت است از شیوهای جامع، برنامه‌ریزی شده و مستند، شامل ساختار سازمانی، برنامه‌ریزی و منابع برای توسعه، پیاده‌سازی و نگهداری سیاست‌های حفاظتاز محیط زیست می‌باشد .
مسائل زیست محیطی: شامل هوا، آب، خاک، منابع طبیعی، گیاهان، جانوران، انسان‌ها و روابط متقابل بین آن‌ها که نظام سیستمی را دربر می‌گیرد.
دو هدف اقتصاد زیست محیطی:
1- جلوگیری از استفاده بی‌رویه منابع
2- تلاش برای رسیدن به توسعه پایدار
بحران‌های مسائل زیست محیطی:
1- آلودگی‌ها
2- استفاده بی‌قید و بند انسان‌ها از طبیعت
3- رشد بیش از حد جمعیت
4- پیدایش تلقیات نادرست
5- کاهش تنوع بیولوژیک
6- سلاح‌های هسته‌ای بیولوژیک
7- افزایش گرسنگی و فقر و دستکاری در منابع
8- کاهش منابع غیرقابل تجدید به ویژه کمبود آب
چرا زنجیره تامین سبز در مسائل زیست محیطی اهمیت دارد؟
- بازاریابی سبز و بهینه در راستای روش‌های بهتر کاری
- روابط عمومی و برنامه همگانی مدون و قابل اجرا
- روابط خوب و عملکرد بهتر سازمان با قوانین زیست محیطی
- همکاری با خریدار به عنوان یک تامین کننده، فروشنده، خرده فروش، عمده فروش محصولات و خدمات
- کاهش ریسک های بالا و پایین دستی اعضای زنجیره
- ماهیت اقتصادی زنجیره تامین سبز
- طرح‌ریزی، اجرا و بررسی و اقدام سراسری این زنجیره به دلیل ارتباط تنگاتنگ با مبحث تحقیق در عملیات (برنامه‌ریزی خطی و غیرخطی).
نتیجه‌گیری:
در صنایع، سازمان‌ها، شرکت‌ها و یا هر ارگان عملیاتی – پشتیبانی از زنجیره تامین سبز به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه استفاده می‌شود و در همین راستا به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه درگیر محیط پیرامون خود (محیط زیست) می‌باشند. از طرفی هر نهادی صادر یا وارد کننده محصول یا خدمتی، مولد محصول یا خدماتی به طور کامل یا نیمه کامل می‌باشد. در مسائل زیست محیطی آن‌چه بیش از هر چیزی خود را بسیار نمایان نشان می‌دهد مباحثی چون کنترل آلودگی در قالب کیفیت استاندارد شده با قیمت مناسب می‌باشد، لذا این ایده‌آل یک مشتری به هنگام یا بالفعل است. مهم نیست که حتما کالایی فیزیکی در این میان نقش داشته باشد، مهم آن است که پدیده حاضر در هر مکتب فکری، فیزیکی و علنی دارای حداقل‌های رعایت محیطی باشد. آن‌چه که به عنوان ایجاد کننده حداقل‌ها در قالب استاندارد، کیفیت، مزیت رقابتی، هزینه و منفعت می‌تواند بسیار کاربرد این عوامل را مدیریت کند، زنجیره تامین سبز است. وجود این زنجیره به دلیل از ریشه تا برگ بودن حائز اهمیت است.
ریشه تا برگ بودن یعنی محوریت کارکردها و همکاری‌های تمامی اعضا زنجیره اعم از: تامین کننده، تولید کننده، عمده فروش، خرده فروش، فروشنده و مشتری.
سوال اصلی این‌جا بوجود می‌آید که آیا چه چیز مهم دیگری می‌تواند این‌گونه مسائل زیست محیطی را در احاطه خود قرار دهد؟ امید است پژوهشگران این حوزه، مقاله حاضر را بسط داده و از جنبه‌های دیگر آن را مورد بررسی قرار دهند.
منابع:
1. Barari, S.A.A Decision fram work for the analysis of green supply chain contracts: An evolutionary game approach. Expert system with application, 2012, 39(3). 2965_2976.
2. سلیمانی، مهدی، سیفانی، محمدرضا و راستی برزکی، مرتضی، تحلیل مقایسه‌ای تاثیر انواع سیاست‌های نظریه‌بازی در زنجیره تامین رقابتی یک کالای سبز و یک کالای غیرسبز، رویکرد نظریه بازی‌ها، 1365، کنفرانس بین المللی مهندسی صنایع و مدیریت پایدار.
3. سیفائی، محمدرضا، عافی‌پور، نعمت و راستی برزکی، مرتضی، بررسی رقابت بین دو زنجیره تامین سبز بین دولت: رویکرد نظریه بازی‌ها، 1395 کنفرانس بین‌المللی مهندسی صنایع و مدیریت پایدار.
4. Hua,s. supply chain perspective and issues in chian perspective and issues in china a literature review. Hong kong: fung Global institute limited and fung business intligence center 2013.
